Adalet Ceza Muhakemesi Bağlamında Yargı Mercileri Kararlarının Birbirleri Üzerindeki Etkisi - Ahmet Hulusi Akkaş Adalet Yayınevi

Hukuk sistemi bir bütündür. Hukukun, didaktik bakımdan ve uygulama amaçlı olarak çeşitli disiplinlere ayrılmasında büyük fayda bulunduğu tartışmasızdır. Ancak bu ayırım, belirli hukuk ilkeleri ve özellikle hukuka uygunluk ölçütleri bakımından hukuk disiplinleri arasında bir farklılık ortaya çıkarmaz. Bir hukuk disiplininde hukuka aykırı telakki edilen bir davranış, fiil, diğer bir hukuk disiplininde hukuka uygun addedilemez. Ancak, hukuka aykırılık oluşturan bir fiil, bir hukuk disiplininin iştigal alanına girerken, diğer bir hukuk disiplininde bu hukuka aykırı fiil dolayısıyla bir yaptırım uygulanması yoluna gidilmeyebilir.

Hukuk disiplinleri arasındaki bu müşterek temel, yargı mercilerinin verdiği kararların diğer yargı mercileri üzerindeki etkisi bağlamında bir sorun ortaya çıkarmaktadır. Bir fiile ilişkin olarak çıkan bir uyuşmazlık bağlamında bir yargı merciinin verdiği kararın, aynı fiile ilişkin olarak çıkan diğer bir uyuşmazlığı çözmekle görevli olan yargı mercii bakımından bağlayıcı etkisi olabilir mi sorunu, gerek uygulamayı gerek doktrini meşgul etmiş bir sorundur ve bu sorun bağlamında henüz yeknesak bir çözüme ulaşılamamıştır.

Sorunun büyüklüğünün daha anlaşılır kılınabilmesi sadedinde şu örnekler gösterilebilir:

Bir fiile ilişkin olarak ortaya çıkan bir idare hukuku uyuşmazlığı bağlamında, idari yargı mercilerinin vermiş bulunduğu kararın, aynı fiile ilişkin olarak çıkan ceza hukuku uyuşmazlığını çözmekle görevli ceza mahkemesi bakımından bir etkisi olabilir mi?

Vergi yükümlülüğünün yerine getirilmesine aykırılık oluşturan bir fiil bağlamında vergi mahkemesinin vermiş bulunduğu kararın, aynı fiil sebebiyle açılan ceza davasında ceza mahkemesinin vereceği karar bakımından bir etkisi olabilir mi?

Aynı sorun aksi yönde de mevcuttur. Bir fiile ilişkin olarak çıkan ceza hukuku uyuşmazlığı bağlamında ceza mahkemesinin verdiği hüküm, aynı fiil sebebiyle idari yaptırım uygulanması bağlamında ne ölçüde dikkate alınabilecektir? Örneğin vergi yükümlülüğüne aykırılık oluşturduğu iddia edilen fiil sebebiyle, vergi kaçakçılığı suçunu oluşturduğu iddiasıyla açılmış olan ceza davasında mahkemenin vermiş bulunduğu beraat kararının, aynı fiil sebebiyle idari yaptırım olarak -vergi cezası- verilmesi bağlamında dikkate alınabilip alınmayacağı, bir sorundur.

Suç oluşturan bir fiil sebebiyle ceza hukuku sorumluluğu bağlamında bazı durumlarda farklı ceza mahkemelerinde davalar açılabilmektedir. Örneğin suç oluşturan fiil henüz on sekiz yaşını doldurmamış olan bir kişi ile on sekiz yaşını tamamlamış olan bir kişi tarafından iştirak halinde işlendiği takdirde, mer’i mevzuatımıza göre, on sekiz yaşını doldurmamış olan kişi ile ilgili ceza davasının çocuk ceza mahkemesinde, yetişkin kişi ile ilgili ceza davasının ise genel yetkili ceza mahkemesinde görülmesi gerekmektedir. Bu durumda, bu ceza mahkemelerinden birinin verdiği kararın diğerinin vereceği karar üzerinde etkisi bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bu sorun, suç soruşturma ve kovuşturmasında -ceza pazarlığı- sistemini kabul etmiş olan bir ülkede pazarlık sonucu verilmiş olan mahkeme kararının, aynı fiil sebebiyle yargılama yetkisini haiz olan Türk mahkemelerinin vereceği karar üzerinde etkisi bağlamında da tezahür etmektedir. Örneğin iştirak halinde işlenmiş olan bir suç sebebiyle suç ortaklarından biri hakkında -ceza pazarlığı- sistemini kabul etmiş olan bir devlet mahkemesince pazarlık sonucu verilmiş olan kararın, aynı fiil sebebiyle diğer bir suç ortağı hakkında Türk mahkemesi önünde açılan davada mahkemenin vereceği karar üzerinde bir etkisi olabilecek midir? Non bis in idem kuralına milletlerarası alanda geçerlilik tanındığı durumlarda bu sorun, suç soruşturma ve kovuşturmasında -ceza pazarlığı- sistemini kabul etmiş olan devlet ceza mahkemeleri tarafından bu sistem işletilerek verilen kararlar bağlamında kendisini daha fazla hissettirecektir.

Sayın Akkaş’ın doktora tezi olarak hazırlamış olduğu bu çalışma, söz konusu sorunlara ceza muhakemesi bağlamında çözüm getirmeyi amaçlamıştır. Çalışmada ileri sürülen özgün görüşler, bu alanda ortaya çıkabilecek ve hatta yaşanan pek çok sorunu çözmeye katkı sağlayacak niteliktedir.