Adalet Anayasa İktidar ve Meşruiyet Sorunu - Engin Şahin Adalet Yayınevi

Türkiye, uzun yıllardır anayasa krizi yaşayan ülkelerden biridir. 1921 yılında başlayan anayasa arayış serüveni, 2015 yılı itibariyle hâlen devam etmektedir. Türkiye’de farklı dine, dile, etnik gruba ve ideolojiye sahip cenahların mutabık olduğu konu, demokratik anayasaya olan ihtiyaçtır. Demokratik anayasa arayışı, kısa zaman dilimlerinde yapılan kısmi veya kapsamlı anayasa değişiklikleriyle giderilmeye çalışılmış, ancak istenilen yeni anayasa hazırlanamamıştır. Türkiye’de ilk anayasa 1921 yılında kabul edilmiştir ve 2015 yılına kadar 94 yılda 4 yeni anayasa (1921, 1924, 1961, 1982) yürürlükte olmuştur. Bu durumda ortalama bir anayasanın ömrü ancak 23 yıl olabilmiştir. Bunun yanısıra, 1921 Anayasası geçiş döneminde hazırlandığı göz önünde bulundurularak hesaplamadan çıkarılırsa, 1924, 1961 ve 1982 Anayasalarının ortalama ömrü 29 yıl olmaktadır.

Geçiş dönemi anayasası olan ve sadece 3 yıl yürürlükte kalan 1921 Anayasası, 23 maddeden (son maddesi münferid madde olduğu için + 1 şeklinde kabul edilir) oluşan kısa bir anayasa olmasına rağmen, 1923 yılında 6 maddesinde değişiklik yapılmıştır. Yapılan bu değişiklik 1921 Anayasasının % 25’ ine tekabül etmektedir. 1924 Anayasası, günümüz itibariyle 36 yıllık ömrüyle, Cumhuriyet tarihinin en uzun soluklu anayasası olma özelliğini sürdürmesine rağmen, 36 yıl içinde 5 defa değişikliğe uğramıştır. Böylece, ortalama her 7 yılda bir anayasa değişikliği yapılmıştır. Bu değişiklikler ile 105 maddelik 1924 Anayasasının toplamda 22 maddesi değiştirilmiştir. Değişiklik oranı ise yaklaşık olarak % 20’ dir. 1961 Anayasası, tamamen 19, kısmen 21 yıl yürürlükte kalmış ve 157 esas, 11 geçici maddeden oluşan bir anayasadır. 19 yıllık tarihinde 7 defa değişikliğe uğrayan 1961 Anayasası için ortalama her 3 yılda bir yenileme yapılmıştır. Değiştirilen madde sayısı ise toplamda 58’dir ve değişiklik oranı yaklaşık % 30’dur. Günümüzde yürürlükte olan 1982 Anayasası, 33 yaşında olmasına rağmen 18 defa (Anayasa Mahkemesi’nin iptal ettiği değişiklikler hariç) değişikliğe uğramış bir anayasadır. Bu durumda, ortalama her 1, 5 yılda bir kısmi veya kapsamlı anayasa değişikliği yapıldığı anlaşılmaktadır. 177 esas ve 16 geçici maddeden oluşan 1982 Anayasasının, mükerrer değişikliklerle birlikte değiştirilen madde sayısı 112’dir ve 1982 yılındaki kabul edilmiş halinin % 60 ı, başlangıç kısmı da hesaba katılırsa % 70 i değiştirilmiş bir anayasadır. Verdiğimiz rakamlar ve yapılan istatistikler, Türkiye’nin geçmişte var olan anayasa probleminin günümüzde de devam ettiğini kanıtlar niteliktedir. Bu problemin politik kültür, heterojen toplum yapısı, demokrasi ve anayasacılık tecrübesi gibi içsel; küreselleşme, uluslararası kurumlar ve bunlara üye olmanın getirdiği zorunluluklar gibi dışsal sebepleri bulunmaktadır. Bunların yanısıra, Türkiye’nin anayasa probleminin en önemli sebeplerinden biri asli kurucu iktidarların meşruiyet sorunudur.